هشدار جدی مرکز پژوهش‌ها | خودروسازی ایران؛ غول کاغذی یا صنعت واقعی؟

رویداد۲۴| ۶۰ سال بعد از تولد صنعت خودرو در ایران، هنوز خبری از «تولید ملی» و «صادرات جهانی» نیست. تازه‌ترین داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد آنچه روی زمین مانده، بازاری کوچک، انحصاری و مونتاژکاری است که میلیارد‌ها دلار ارز می‌بلعد و کمترین سهمی در اقتصاد جهانی ندارد.

ایران روی کاغذ ظرفیت تولید بیش از دو میلیون دستگاه خودرو در سال را دارد و حتی در برنامه هفتم توسعه هدف سه میلیون خودرو گذاشته شده است. اما این ظرفیت بیشتر «سراب» بوده تا «مزیت ملی». سال ۱۳۹۶ رکورد تولید ۱.۴ میلیون دستگاه ثبت شد، ولی تنها دو سال بعد تولید به کمتر از ۷۶۰ هزار دستگاه سقوط کرد. تحریم‌ها، نوسان ارز و ضعف زنجیره قطعه‌سازی نشان داده‌اند که ظرفیت بالا بدون برنامه و زیرساخت، فقط آمار توخالی است.

خصوصی‌ها؛ کارخانه‌های مونتاژ، نه برند ملی

مرکز پژوهش‌ها می‌گوید سهم بخش خصوصی در خودروسازی از ۸ درصد در سال ۱۳۹۵ به ۲۴ درصد در سال ۱۴۰۳ رسیده است. اما این «رشد» بیشتر از آنکه نشانگر پیشرفت باشد، نماد وابستگی است. شرکت‌های بزرگ خصوصی مثل مدیران خودرو و کرمان موتور با مونتاژ خودرو‌های چینی و کره‌ای بازار خود را چند برابر کرده‌اند، ولی میانگین ساخت داخل در آنها تنها ۲۰ درصد است. به زبان ساده، هر خودرو تا ۱۵ هزار دلار ارزبری دارد؛ یعنی رشد خصوصی‌ها مساوی با خروج ارز و واردات بیشتر.

بازاری کوچک، انحصاری و بی‌رقیب

بازار داخلی خودرو در ایران محدود به خودرو‌های اقتصادی زیر ۱۰ هزار دلار است. طبق شاخص هرفیندال–هیرشمن، میزان انحصار از سال ۱۳۹۷ به بعد بیشتر هم شده است. واردات خودرو‌های لوکس نیز هیچ تأثیری در رقابت ایجاد نکرده و فقط منابع ارزی کشور را هدر داده است. نتیجه روشن است: مصرف‌کننده ایرانی نه حق انتخاب دارد و نه دسترسی به کیفیت جهانی.

صادرات ناچیز، واردات پرهزینه

ضعیف‌ترین بخش صنعت خودرو، صادرات است. در هشت سال گذشته صادرات خودرو هیچ‌گاه از چند هزار دستگاه بیشتر نشده و صادرات بدنه هم نسبت به سال ۱۳۹۷ به کمتر از یک‌سوم کاهش یافته است. در مقابل، واردات خودرو و قطعات رشد داشته و ارز بیشتری از کشور خارج کرده است.

بر اساس یافته‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، صنعت خودرو ایران بیش از آنکه «صنعت ملی» باشد، «کارگاه مونتاژ» است. ظرفیت عظیم تولید به جای فتح بازار‌های جهانی، در انحصار داخلی تلف شده و به‌جای ارزآوری، ارزبری به بار آورده است. تا زمانی که انحصار شکسته نشود و زنجیره داخلی تقویت نگردد، «بهشت مونتاژ» بیش از پیش به جهنم برای مصرف‌کننده و اقتصاد ملی تبدیل خواهد شد.